Welkom op de site van Egbert Dikken

Overzicht artikelen

Kerstversiering met fosfor

Het is mij ter ore gekomen dat er kaarsjes verhandeld zijn die licht verspreiden. Nu zult u zeggen; ‘dat is toch de bedoeling van kaarsjes?‘.

Waar gaat het nu precies om?
Het verhaal dat mij werd toegezonden ging over een verzamelaar/handelaar die een aantal kaarsjes in zijn bezit had die waarschijnlijk gemaakt waren van karton met daarop stukjes ander materiaal dat zacht aanvoelde. Toen hij de kaarsjes een aantal malen aangeraakt had bemerkte hij avonds in het donker dat zijn handen lichtgevend waren geworden! Toen ging bij hem een lichtje branden! Volgens het verhaal heeft hij de kaarsjes afgevoerd!!! Waarschijnlijk is het beschrevene beschermd geweest door een glazen omhulsel. Het lijkt mij echter toch verstandig dat hij zich eens laat onderzoeken want mijn vermoeden is dat het glazen kaarsjes waren waarvan de inhoud o.a. uit fosfor bestond. Zodra dat materiaal echter met de huid in aanraking komt is het levensgevaarlijk.

Verzamelaars die dit soort versiering in hun bezit hebben, wees dus voorzichtig. Maak een foto van de objecten en stuur mij die zodat ik ze later bij dit artikel kan plaatsen. Over de lichtgevende kaarsjes, zoals ik hiervoor beschreven heb, is mij niets bekend en heb daar dan ook geen gegevens over.

Wat weet ik verder over versiering die lichtgevend is

In Bohemen werden allerlei glazen kerstversieringen gemaakt waaronder de hierna te bespreken glazen kerstboomversiering met daarin materiaal dat er voor zorgde dat de versiering lichtgevend werd.
Soms wordt deze versiering op markten te koop aangeboden. Een tijdje geleden heb ik op een vlooienmarkt een handelaar gewaarschuwd omdat het glas van de versiering gebroken was en hij met de inhoud daarvan in aanraking kon komen. Maar als dan de schouders opgehaald worden ben ik gauw uitgepraat en loop dan maar weg!

Bronnen o.a. wiki ultraviolet en fosfor. Bekijk deze informatie ook eens zodat u precies weet waar ik het over ga hebben.

Het ultraviolette licht is in 1801 door Johann Ritter ontdekt toen hij met zilverchloride werkte (ultraviolet licht doet zilverchloride snel van kleur veranderen). De golflengte van ultraviolet licht ligt tussen de 380 nm en de 12 nm. Onze zon is een natuurlijke bron van ultraviolette straling, maar de meeste straling wordt in de dampkring geabsorbeerd door het ozongas. Dit is erg belangrijk omdat een te grote hoeveelheid ultraviolette straling dodelijk kan zijn voor al het leven. Maar we kunnen eigenlijk ook niet zonder. Doormiddel van ultraviolet licht wordt onze huid bruin en wordt er in ons lichaam vitamine D aangemaakt. Ultraviolette straling wordt onder andere gebruikt om bacteriën te doden in ruimten die steriel moeten zijn.
Fosfor = scheikundig element, licht ontvlambare, soms licht uitstralende stof.

Ontdekking

Fosfor is in 1669 ontdekt door de Duitse alchemist Hennig Brand toen hij urine onderzocht. In een poging de zouten in te dampen, viel het Brand op dat er een wittige stof achterbleef die oplichtte in het donker en zeer brandbaar was. De naam heeft fosfor te danken aan het Griekse woord phosphoros, dat (net als het Latijnse woord lucifer) te vertalen is met "lichtdrager.
Voor mensen is fosfor giftig. Witte fosfor moet onder water worden bewaard om te voorkomen dat het ontbrandt aan de lucht. Rode fosfor is minder gevaarlijk dan de witte variant. Toch moet fosfor ook in deze vorm voorzichtig worden behandeld omdat het bij sommige temperaturen zeer giftige dampen kan afgeven.

In deel 1 van ‘Kerstversiering uit de oude doos 1875-1975’ staat op blz. 37 de hiernaast afgebeelde versiering. In deze hanger is fosfor verwerkt. Ik kwam daar achter toen ik de versiering uit een doos gehaald had om te fotograferen voor het boek. Nadat ik de foto gemaakt had en avonds op de kamer kwam waar de versiering nog lag, bemerkte ik dat er nog een lampje brandde. Dat bleek echter niet zo te zijn want de versiering lichtte zo op. Ook tijdens de tentoonstelling in Zwolle was het wel grappig want zodra de lichten in de zaal uit waren zag je de versiering zijn licht verspreiden.
Het fosfor zit aan de binnenzijde. Waar de blauwe pijlen bij staan is het fosfor losgeraakt van de glaswand. De bovenste gefacetteerde glaskraal licht niet op en voor zover ik het bekijken kan zit er ook geen fosfor in de kraal. De Zeppelin is 7 cm breed en heeft reliëf (dat moeilijk te fotograferen is). Opmerkelijk is dat de uiteinden, anders zou er geen ophangdraad doorheen kunnen, open zijn waardoor de fosfor er uit kan komen! De draad is van koper terwijl de gefacetteerde kraal er met een ijzeren draad aan vast gezet is. Het glas is in een mal gevormd. De rode glaskralen (druckperlen) zijn massief en met de conische pen gemaakt. Hoe dat soort kralen gemaakt werd en waar, daar kom ik later nog eens op terug. Leuk om te vermelden is dat het gele ophangtouwtje, zoals we ze vaker aan oude versiering zien zitten, omwikkeld is met ijzerdraad!

In de boeken ‘Glasperlen Christbaumschmuck’ en ‘Glasperlen-Christbaumschmuck aus Bohemen’, van Waltraud Neuwirth, staan veel mooie afbeeldingen van versiering en monsterkaarten uit het begin van de 20ste eeuw t/m de jongste productie maar de periode van vóór de Eerste Wereldoorlog komt er bekaaid af. Dit zal te maken hebben met de ontoegankelijkheid van documenten die veelal in Wenen opgeslagen zijn. Ook de verschillende oorlogen die in die tijd gevoerd werden zijn daar mede debet aan. Veel informatie is verloren gegaan en daarom kan Waltraud in zijn boeken weinig vermelden over de tijd voordat Tsjecho-Slowakije ontstond. Een enkel door hem gekopieerd document vermeldt iets over de glasproductie aan het eind van de 19e eeuw. Meestal gaat dat dan over de kralen die gemaakt werden. Een enkele maal wordt in zijn boeken bij de begeleidende tekst van een foto aangegeven dat het om fluorescerende versiering gaat maar nergens in zijn teksten wordt uitleg daarover gegeven. Niets te lezen over waarom versiering lichtgevend werd gemaakt, waar het gemaakt werd, etc.

Op blz. 120 van ‘Glasperlen Christbaumschmuck’ is o.a. deze hanger te zien. Waltraud geeft daar een datering aan van 1e kwart 20ste eeuw en het glas is gevuld met fluorescerend materiaal. Op de pegelvorm zit aan de boven en onderzijde een soort dekseltje dat ik een ‘kroondopje’ noem. Dit is de enige afbeelding van zo’n soort hanger met een kroondopje die ik in zijn boeken vinden kon.

Van Berry kreeg ik nog de informatie: ‘in Bohemen mogen op de dag van kerstavond pas de kaarsjes in de boom aangestoken worden, nadat er sterren aan de hemel zijn verschenen. Misschien is dat de reden waarom ze die lichtgevende versiering hebben gemaakt want het duurt immers wel een tijdje voor dat er ‘s avonds sterren verschijnen’.
Hieronder een aantal versieringen die in de collectie van Berry aanwezig zijn. Op mijn verzoek heeft Berry de ophanging eens bekeken en nu blijkt dat er een 2-tal bij is waar in het ringetje ‘czechoslovakia’ in geperst is (nr. 1 en 2). Dit houdt automatisch in dat deze van na 1918 zijn. Van de anderen is het moeilijk een datering in te schatten. Nr. 2, 3, 4 en de rechter op foto 6, onderste glasbol, zijn gevuld met fosfor. In de anderen zit wel materiaal dat op fosfor lijkt maar geen licht meer afgeeft maar het kan ook gewoon witte was zijn. Wie het weet mag het mailen.


Was of niet meer lichtgevende fosfor? Czechoslovakia, na 1918. 8 cm	Fosfor: czechoslovakia dus na 1918. 6,5 cm	Fosfor: 6,5 cm	Was of niet meer lichtgevende fosfor? 8 cm